شهرگان: یلدا، از جهت معنی، واژه‌ئیست "سریانی= سۆریانی"، به معنی تولد، زادروز، که پایه و ریشه و فلسفه ی وجودی آن در فرهنگ میترائی،(یا آئین مهری ایرانیان) کاشته و بارور شده ولی در درازنای زمان، کاربردهای متفاوت دیگری نیز، پیدا کرده است.

واژه‌ی زاد روز(یلدا)، ریشه در واژه ی مرکب "نه وه سار" ایران باستان دارد که به چم (معنی) "نوسال" یا "سال نو" بوده که بخاطر بازگشت خورشید، مفهوم زایش نو، از آن مستفاد میشده است.

درجریان حرکت‌های وضعی و انتقالی زمین، که شبانه روز و ماهها و فصلها و سالها، بوجود میآیند؛ چنین به نظر میآید که این خورشید است که دربسیاری از سرزمین‌های جهان، از جمله ایران، سفری ۶ ماهه به سوی تاریکی دارد که از آغاز تیرماه (اول فصل تابستان) بتدریج شبها بلند میشوند و در پایان آذرماه (آخر فصل پائیز) با پایان گرفتن بلندترین شب سال، سفر بازگشت خورشید آغاز میشود که این بازگشت نزد پیروان آئین میترائی و سپس زردشتی، از دیر باز، به زایش نوی برای خورشید تعببری شده و با جشن و سرور و شادی و شب زنده داری همراه بوده است.

در پهلوی اشکانی، "سال" را "سار" میگفته و می‌نوشته‌اند. بعدها "ر" به "ل" تبدیل شده و"سار" شده‌است "سال".

هنوز در منطقه‌ئی از کردستان شمال عراق، نزدیکی‌های اربیل، واک (حرف) "ل" پایان واژه‌ها را بصورت واک "ر" گو(تلفظ) میکنند.

جای پای زایش خورشید، در جهان مسیحیت:

تاریخ جهان مسیحیت - بخش برترجهان امروزما- با زاد روز پیامبر عیسا مسیح، یعنی ٢٥ دسامبر هرسال، در سرتاسر جهان مسیحیت ، آغاز میگردد و جشن گرفته میشود. و پنج روز پس از آن نیز، سال نو مسیحی آغازمیشود. ما بازگشت خورشید را سال نو (نه وه سار) میگفتیم، وآنها همین تقویم را با اندکی دگرگونی، برای سال نو خود، بکار گرفته‌اند.

امروز، تقریبن تمام پژوهشگران تاریخ مذاهب، براین واقعیت همداستانند که: روز ٢٥ دسامبر که جهان مسیحیت، هرساله آنرا به عنوان زادروز عیسا مسیح، با شور وهیجان تمام جشن میگیرد؛ از مدتها پیش از تولد عیسا مسیح، به عنوان روز تولد میترا (مهر)، خدای باستانی ایرانیها، در قلمرو امپراتوری رم، جشن گرفته میشده است.

در امپراتوری رم، سالهائی که ملاک عمل بوده؛ البته سالهای میترائی بوده اند. یعنی از فروردین ماه ، سال آغاز میشده که آغاز بهار بوده و نه از ماه ژانویه که سرآغاز زمستان است!

کلیسا، سپس با دخل و تصرف‌های خود در تقویم میترائی، دگر گونیهائی در مفاهیم لاتینی ماهها بوجود آورده است، تا سپتامبر و اکتبر و نوامبر و دسامبر را که در مفاهیم لاتینی به ترتیب ماههای هفتم، هشتم، نهم، و دهم سال بودند؛ به ماههای نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم کلیسائی، تبدیل کند.

"یکشنبه "هم که درزبانهای انگلوساکسونها و ژرمنها، ساندی (روز خورشید) نام دارد و روزی مقدس و مذهبی برای مسیحیان بشمار میرود؛ مستقیمن ازتشریفات مذهبی میترائی گرفته شده و به مسیحیت راه یافته است. چون خورشید مظهر روشنائی و تقدس در آئین میترائی بوده است و این تقدس هم اکنون نیز، برای روز یکشنبه، نزد همه‌ی مسیحیان جهان، ساری و جاریست .

واژه ی سریانی (یلدا) نیز، اقتباس وبرگردان واژه ی ترکیبی" نوه سار" یا "نیاسار" است که زایش خورشید از آن مستفاد می‌شده است.

امروز نیز ایرانیان، شب یلدا، شبی را میگویند که درازترین شب سالست. که شب پایانی