مدرسه فمینیستی: مطلب زیر که به نقش کمتردیده شده ی زنان در اعتصاب بزرگ سال 1308 پالایشگاه آبادان می پردازد به قلم «محمد صفوی» و به مناسبت روز جهانی کارگر به نگارش درآمده است. این مطلب در عین حال به ابعاد دیگر این حرکت تاریخی، بویژه مهم بودن نقش «اتحادیه گری اجتماعی» که نوعی تلاش جبهه ای برای بهتر شدن شرایط کار و زندگی همه شهروندان است می پردازد:

تقدیم به مادرم «شهربانو» و دیگر زنان و مادران کوشنده و آزادی خواه سرزمین ام که فروتنانه با همه ی وجودشان به مبارزات همسران و فرزندان شان برای تحقق عدالت و آزادی، یاری رساندند. کوشش های مثبت و مؤثری که هرگز در تاریخ ثبت نشد.

در تاریخ نگاری مکتوب و شفاهی که از رهبران کارگری در مورد اعتصاب بزرگ کارگران پالایشگاه آبادان (در سال 1308خورشیدی) به جای مانده اشاره ای گذرا ـ اما در خور تأمل ـ به نقش تاثیرگذار یک زن فعال و شجاع به نام «زهرا» شده است. در روز جهانی کارگر، یازده اردیبهشت سال 1308خورشیدی/ اول ماه مه 1929 میلادی، چهارده هزار کارگر پالایشکاه آبادان اعتصاب بزرگ خود را علیه مقررات ظالمانه و قرون وسطایی شرکت نفت انگلیس – پرشیا[1]، آغاز کردند. موضوع جالب و منحصر بفردِ این اعتصاب ـ که این نخستین و بزرگترین حرکت متشکل کارگران صنعتی در تاریخ کشورمان را از دیگر حرکت های اعتراضی و صنفی کارگران، ممتاز می کند ـ این نکته است که دامنه سازماندهی این حرکت صنفی به صورت هوشمندانه ای از محدوده محیط کار (تصفیه خانه ی پالایشگاه) فراتر رفته و در «مقیاس یک شهر» گسترش یافته است. زیرا سازمان دهندگان با تجربه ی این حرکت عظیم موفق می شوند کلیه بیکاران و تهی دستان شهری و زنان و خانوادهای کارگری را علیرغم محدودیت های بی شمار، برای بهبود شرایط کار و زندگی شان، بسیج و فعال سازند و در آن فرصت اندک به صف اعتصاب کارگران شرکت نفت جذب کنند. تجربه ی فوق العاده ارزشمندی که می توان از آن به عنوان نخستین و بزرگترین تلاش کارگران صنعتی و نوعی از «اتحادیه گری اجتماعی»Social Unionism در تاریخ کشورمان یاد کرد. یعنی حرکتی که هرچند بن مایه های اصلی آن، صنفی است و در محیط های معین شغلی کارگران رخ می دهد اما از این محدوده فراتر می رود و به صورت «جبهه ای» عمل می کند و مطالبات دیگر اقشار و طبقات را نیز پوشش می دهد.[2] این حرکت چندوجهی می تواند برای پویش صنفی-سندیکایی کارگران و همه ی کنشگران جنبش های کارگری، دستمایه مناسبی باشد تا از حرکت ها و مطالبات دیگر جنبش ها همچون جنبش زنان، دانشجویان، معلمان و جنبش های زیست محیطی و مدنی، پشتیبانی به عمل آورند.

شرایط کاری کارگران شرکت نفت و زندگی خانواده های آنان

در سال 1288/ 1908 میلادی ، نفت در مسجد سلیمان فوران کرد. پس از آن در سال 1288/ 1909 م. ساختن پالایشگاه آبادان برای تصفیه نفت و انتقال نفت خام آغاز شد. در سال 1291/ 1912 م سرانجام پالایشگاه آبادان که یکی از بزرگترین پالایشگاه جهان به شمار می رفت گشایش یافت. در درجه نخست هدف اولیه پالایشگاه تأمین نیازهای سوختی به میزان 85 درصد برای ناوگان دریایی و نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا در آسیا بود و ماهانه دویست تانکر نفت کش متعلق به کمپانی نفت انگلیس، برای انتقال نفت در آبادان پهلو می گرفتند.[3]

نکته اینجاست که کشف نفت و ساختن یکی از عظیم ترین پالایشگاه های جهان توسط شرکت نفت ان