مدرسه فمینیستی-چندی پیش به همت مترجم محترم آقای فـرهـاد مهدوی، کتاب « محمد، پیامبری برای زمان ما»، اثر پر بهای خانم «کارن آرمسترانگ» پژوهش‌‌‌گر نام‌‌‌آشنای انگلیسی، به دستم رسید و آن را مطالعه کردم. این کتاب، که در واقع «سیره» یی در سلسله کتاب‌‌‌های سیره‌‌‌ی محمد، پیامبر اسلام به شمار است، اثر پژوهشگرانه‌‌‌یی است که از جهاتی چندان مانند ندارد و از این رو از ارزش و اعتبار ویژه‌‌‌ای برخوردار است. در این گزارش تلاش خواهم کرد تا به پاره‌‌‌ای از ارزش‌‌‌های این اثر کم برگ اما پرمحتوا اشاره کنم.

در منابع و تألیفات مسلمانان، سیره به معنای خاص آن (زندگی نامه‌‌‌ی پیامبر)، از اهمیت بالا و والایی برخوردار است. زیرا برای مسلمانان از همان آغاز، پیامبر، به عنوان پیام‌‌‌آور وحی الهی، و مؤسس دین و شریعت اسلام، از اهمیت بسیاری برخور دار بود و از این رو، آشنایی با او و دانستن زندگی و احوال ایشان برای انبوه مؤمنان از جهات مختلف، مهم و اثرگذار بود. می توان گفت برای مسلمانان دو چیز از نظر دینی با اهمیت بود: یکی « پیامبر» و دیگر « قرآن»؛ پیامبر آورنده و مبلغ و مفسر وحی بود و قرآن خود وحی و کلام الهی که به صورت الفاظ قابل فهم و درک بشری (به تعبیر خود قرآن « لسان قوم») به مردمان عرضه شده بود. این دو همچون شیر و شکر چنان به هم آمیخته‌‌‌اند که نمی‌‌‌توان آن دو را از هم جدا کرد. از این رو پس از درگذشت پیامبر، نخستین دانش‌‌‌ها و تألیفاتی که در میان مسلمانان پدید آمد ذیل سه عنوان شکل گرفت: حدیث، سیره و تفسیر. روشن است که دو عنوان نخست، مستقیما در ارتباط با پیامبر بود، و سومی درباره‌ی قرآن، که باز غیرمستقیم مرتبط با حضرت رسول بود. اما گفتنی است که تفاسیر نیز در آن زمان و تا قرن ها بعد نیز، عمدتا مستند و متکی بود به احادیث و روایات و اخباری که جملگی سخنان حضرت رسول بودند.

گرچه در قرن اول نیز تألیفاتی در این سه حوزه و برخی حوزه های دیگر (مانند قوم‌‌‌شناسی و تبارشناسی عرب و ادب جاهلی) پدید آمد، اما امروز از آنها چندان نشانی در دست نیست و هرچه هست یاد از آنها و یا نقل پاره‌‌‌هایی از آنها در منابع بعدی است. اصولا قرن اول به دلایلی (از جمله منع کتابت حدیث در اهل سنت و جماعت)، قرن شفاهی و نقل سینه به سینه‌‌‌ی دانش‌‌‌ها از جمله احادیث نبوی است. اما از اواسط قرن دوم هجری به بعد، نهضت تحقیق و تألیف شکل می گیرد و به تدریج آثاری پدید می‌‌آید. در این میان می‌‌بینیم که نخستین نوشته‌‌‌ها و تألیفات مسلمانان، سیره‌‌‌ها است که یکسره به زندگی نامه‌‌‌ی پیامبر اختصاص دارد. از ابن‌‌‌اسحاق و واقدی و ابن‌‌‌سعد بگیرید تا ابن‌‌‌هشام و دیگران که در قرن دوم و سوم با همت تمام، ادامه پیدا می کند و سیره‌‌‌های مختلف و بسیاری که نوشته و عرضه می شوند. از منظر دینی، سیره‌‌‌نویسی، از دو نظر برای مؤمنان مهم بوده است. یکی این که پیامبر الگوی زیست مؤمنانه برای اینان بود، چرا که خداوند به مؤمنان سفارش کرده بود که از پیامبری پیروی و اطاعت کنند که او برای آنان «اُسوه حسنه (الگوی نیکو)» است. دیگر این که، او پیام‌‌‌آور و رسول برگزیده‌‌‌‌ی خداوند بود و این، به شخصیت و کلام و منزلت وی اعتبار خاص می داد و از این رو سیره‌‌‌ی او مفسر و مبین دین و شریعت به حساب می آمد (حجی